Re-integratie van kinderen (ACCoSS)

Projectsamenvatting

De ACCoSS (Alternative Care Consortium on System Strengthening) pilot project richt zich op de re-integratie van kinderen in de alternatieve zorg – zowel institutioneel als in de familiegerichte zorg van SOS Kinderdorpen- met hun eigen ouders of brede familie.

Aanleiding: de hervorming van de zorg voor kinderen in de alternatieve zorg door de Oegandese regering. Veel kinderen bleken ten onrechte in weeshuizen te verblijven. Daarnaast bleken veel instellingen actief die geen vergunningen hadden of slechte zorg leverden, waardoor kinderen verwaarloosd werden. Tegelijkertijd zijn er vele tienduizenden kinderen in Uganda die er echt alleen voorstaan, maar voor hen is nergens plek. 

SOS Kinderdorpen Uganda heeft, net als een aantal andere zorgverleners, het hervormingsbeleid van de Ugandese overheid aangegrepen om

1. nog eens kritisch te kijken naar haar eigen opnamebeleid (gatekeeping system);
2. te bezien of er kinderen zijn van wie de biologische familie nog daar is, die inmiddels weer voldoende stevig in de schoenen staan, en bij wie de thuissituatie voldoende is gestabiliseerd om weer veilig terug naar huis te kunnen. 

Een dergelijk re-integratieproces moet zorgvuldig gebeuren. Om die reden heeft SOS Kinderdorpen Uganda het initiatief genomen om samen met een netwerk van organisaties zorgvuldig in kaart te brengen hoe het ideale re-integratieproces moet verlopen. Om op basis daarvan de overheid te adviseren over de noodzakelijke kwaliteitsnormen die opgenomen moeten worden in het nationale beleid.

Preventie als uitgangspunt

Binnen het project worden families en gemeenschappen gesteund om zelf voor hun kinderen te kunnen blijven zorgen in plaats van dat hun kinderen in institutionele zorg worden geplaatst. Met activiteiten voor capaciteitsopbouw op het gebied van opvoedingsvaardigheden, economische versterking en psychosociale steun, ondersteunen we de ouders/zorgdragers bij de zorg voor hun kinderen. Het proces van re-integratie wordt nauwgezet begeleid door professionele zorgverleners, waarbij de relatie met en positie ten opzichte van eventuele andere kinderen in het gezin een belangrijk aandachtspunt is. 

Kinderen worden tegelijkertijd aangemoedigd om actief te participeren in kinderrechtenclubs en netwerkgroepen met leeftijdsgenoten. Zodat zij in staat zijn om 'best practices' rapporteren, maar ook kindermisbruik, -uitbuiting en -schendingen te herkennen en melden. 

Doelgroep

• 100 kinderen van 0 tot 18 jaar die in de alternatieve zorg zijn opgevangen, nadat ze om sociale, economische of politieke redenen van hun familie zijn gescheiden;
• Kwetsbare families die van hun kinderen zijn gescheiden, omdat zij de vaardigheden ontberen om goede zorg en bescherming te bieden aan hun kinderen. 
• Overheids- en lokale bestuursstructuren en personeel waarvan de capaciteit moet worden ontwikkeld om het nationale kader voor alternatieve zorg effectief te implementeren.

Locaties

Gerelateerde SDG's

• No Poverty
• Quality Education
• Decent Work and Economic Growth
• Reduced Inequalities

Activiteiten

Het programmamodel zal de holistische en geïntegreerde benadering van beleidsontwikkeling en programmering op het vlak van alternatieve zorg vergemakkelijken. Het Kinderrechtenverdrag en de UN Guidelines for the Alternative Care of Children vormen daarin het leidend kader. We richten ons op de bescherming van kinderen door preventie, voorzieningen, bevordering, vervolging, samenwerking en participatie. Dit zal uiteindelijk resulteren in versterkte instellingen, gemeenschappen en gezinnen, en het verbreken van de vicieuze cirkel van scheiding en verlating.

Met ons advies aan de overheid over de noodzakelijke kwaliteitsnormen voor succesvolle en veilige re-integratie, pleiten we voor vastlegging in nationaal beleid wat zal bijdragen aan realistische familie- en gemeenschapsgerichte zorg. Tegelijkertijd komen minder kinderen onterecht in de alternatieve zorg, dankzij verbeterd beleid op familieversterking.

Een selectie van geplande activiteiten:

• re-integratie, waaronder opsporen van familie van origine en beoordeling;
• ondersteuning en (mentale) begeleiding van kinderen en ouders;
• toegang tot gezondheidszorg en onderwijs;
• familieversterking: positief ouderschap, trainingen/workshops/stages om een fatsoenlijke baan te vinden of een eigen bedrijfje te starten, deelname aan gemeenschappelijke spaar- en leengroepen;
• steun aan de gemeenschap, waaronder: maatregelen voor capaciteitsopbouw, waaronder opleiding, oriëntatie workshops, leer- en partnerschapsevenementen, hervestigingspakket/sociale zaken, opzetten/ondersteunen sociale ondernemingen;
• beleidsherzieningen, belangenbehartiging, documentatie en verspreiding.

Resultaten

Doelen

Het overkoepelende doel van ACCoSS is bij te dragen aan de vermindering van kindermisbruik en -uitbuiting in Oeganda, door middel van een geïntegreerde aanpak ter versterking van de systemen. De doelstellingen zijn als volgt:

• Het versterken van de nationale- en districtscapaciteit van instellingen voor alternatieve zorg, om het hervormde kader voor alternatieve zorg te implementeren 
• Het versterken van de capaciteit van families om te voorkomen dat families uiteenvallen en kinderen verwaarloosd of verlaten worden.
• Kinderen uit instellingen voor kinderopvang veilig en zorgvuldig re-integreren in hun eigen families en gemeenschappen. 
• Het uitvoeren van op feiten gebaseerd formatief onderzoek om goed onderbouwd beleid te realiseren, zodat kinderen niet meer onterecht in de alternatieve zorg komen.

Resultaten

De belangrijkste resultaten van afgelopen jaar.

• 112 kinderen en jongeren (57 uit het kinderdorp, 55 uit zes andere instituten) zijn gere-integreerd in hun biologische familie. Het was de intentie om nog 43 kinderen uit het kinderdorp te herenigen met hun familie, maar als gevolg van corona zijn de activiteiten gedurende het jaar stilgelegd. 
• Met de gere-integreerde kinderen is tijdens de lockdown telefonisch en waar mogelijk fysiek contact onderhouden. Door de sluiting van de scholen en de onmogelijkheid om te werken, zijn de families hard getroffen. Zowel financieel als mentaal (stress). SOS Kinderdorpen heeft voedselpakketten en schoolmaterialen uitgedeeld, maar de situatie heeft gevolgen gehad voor de ontwikkeling van kinderen en jongeren en de thuissituatie. We blijven de families in 2021 actief begeleiden en (psychisch) ondersteunen.
• Eind 2020 is een concept wetsvoorstel ontwikkeld, op basis van onderzoek en aanbevelingen van de bij de pilot betrokken Uganda Makerere University en de richtlijn van SOS Children’s Villages International, dat ervoor moet zorgen dat kinderen niet meer onterecht in een instelling voor alternatieve zorg terechtkomen. 
• Het eerste Childcare Institutional Forum (Institutioneel forum kinderopvang) is opgezet.

Focuspunten 2021

Het project zou in 2020 worden afgerond, maar in verband met corona en de daaruit volgende lockdown is de duur van het project met een jaar verlengd.

• Verdere ondersteuning en begeleiding van (de families van) 57 kinderen uit het kinderdorp die zijn gere-integreerd.
• Re-integratie van 43 kinderen uit de kinderdorpen met hun familie.
• Opzetten van duurzaam re-integratiebeleid voor kinderen die tijdelijk in een kinderdorp worden opgevangen.

Probleemstelling

Oeganda's alternatieve zorgsysteem is op verschillende niveaus niet functioneel. Er is een wildgroei aan kinderzorginstellingen, waarvan de meeste werken zonder de vereiste toestemming. Door hun gebrek aan beleid op het vlak van kinderbescherming en de afwezigheid van geschoolde sociaal werkers brengen deze instellingen de kinderen in gevaar brengen, onder meer door fysiek, seksueel en emotioneel misbruik en nalatige behandeling. Bij de plaatsing van kinderen wordt geen rekening gehouden met verwantschapszorg of andere alternatieve familiegerichte zorgopties zoals pleegouderschap. In deze instellingen groeien meer dan 50.000 verweesde en verlaten kinderen op.

Daarnaast blijken veel kinderen te oprechte op te groeien in de alternatieve zorg, zo ook in onze kinderdorpen. Kinderen die nog een ouder hebben, of in de brede familie opgevangen kunnen worden. Door hen te na een zorgvuldig proces te herenigen met hun familie, komt er bovendien plek beschikbaar voor de vele tienduizenden kinderen in Oeganda die er echt alleen voor staan.

De regering in Oeganda heeft hierom een hervorming van de alternatieve zorg aangekondigd.

Onze strategie

Kinderen groeien en ontwikkelen zich het best binnen een gezin. In de eerste plaats met hun ouders, omdat dit een natuurlijke, veilige en verzorgende omgeving biedt die normale groei, ontwikkeling en welzijn bevordert (Verdrag inzake de rechten van het kind 1990, Kinderwet 1997). Er zijn aanwijzingen dat kinderen die opgroeien in institutionele zorg negatieve gevolgen kunnen ondervinden voor hun ontwikkeling, waaronder een slechte gezondheid, lichamelijke onderontwikkeling, een grotere kans op antisociaal gedrag, ontwikkelingsachterstand, verminderde intellectuele, sociale en gedragsvaardigheden en emotionele hechtingsstoornissen. Bovendien zijn er steeds meer aanwijzingen dat het duurder is om kinderen in instellingen te houden dan in gezinnen en in de gemeenschap (VN-Richtlijnen voor de Alternatieve Zorg voor Kinderen). Familiegerichte zorg wordt daarom aanbevolen en is het meest geschikt, vooral voor jonge kinderen, en institutionele zorg van welke aard dan ook moet als laatste redmiddel worden gebruikt.

De VN-richtlijnen omarmen dit beginsel, zoals ook verwoord in het VN-Verdrag voor de Rechten van het Kind. Daarin wordt benadrukt dat "bij alle beslissingen over alternatieve zorg zoveel mogelijk rekening moet worden gehouden met de wenselijkheid het kind zo dicht mogelijk bij zijn gewone verblijfplaats te houden, teneinde het contact en de eventuele re-integratie met zijn familie te vergemakkelijken en de verstoring van zijn opvoedkundige, culturele en sociale leven zoveel mogelijk te beperken. En dat institutionele maatregelen, waar mogelijk, tijdelijk moeten zijn en zo kort mogelijk moeten duren". Dit wordt verder herhaald in de regionale en nationale wettelijke en beleidskaders, waaronder het Afrikaans Handvest voor het welzijn en de rechten van het kind, de Uganda's Children Act Cap 59, en Uganda's National Alternative Care Framework (2012).

Partners

Partners
Het project is opgezet met vier partnerorganisaties

1. SOS Children’s Villages Uganda – lead
2. ANPPCAN – Afrikaans Network voor preventie en bescherming tegen kindermisbruik en verwaarlozing. Zij leveren experts voor technische ondersteuning
3. Makerere Universiteit – onderzoek, monitoring en evaluatie
4. Het Ministerie van Gender, Arbeid en Sociale Ontwikkeling – de Unit Alternatieve Zorg

Financierende partners
Gefinancierd met ongeoormerkte giften van Nederlandse donateurs.

Financiën

Het totale budget voor ACCoSS bedraagt € 538.502, waarvan we in 2020 € 170.344 hebben besteed. De fondsen worden via onze lokale SOS organisatie besteed.