‘Het is heel belangrijk het kind goed voor te bereiden en emotioneel te begeleiden’
“Met hun re-integratie ontdekken kinderen waar ze thuishoren, ze hebben hun thuis gevonden. Voor veel kinderen die opgroeiden in de zorg is dat toch een ontbrekende schakel in hun leven geweest.” Aan het woord is Owens Berunga – Child Safeguarding Manager SOS Kinderdorpen Oeganda en coördinator van het re-integratieprogramma ACCoSS. Een programma opgezet binnen een consortium naar aanleiding van de door de Ugandese regering aangekondigde hervorming van de alternatieve zorg voor kinderen. Uitgangspunt: alle kinderen die nog familie hebben moeten re-integreren. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Hier vertelt hij hoe dat in zijn werk gaat.
“Het proces van familiehereniging is een langdurig proces dat nauwgezet en zorgvuldig doorlopen moet worden. De uitdagingen zijn talrijk en divers, er zijn ups en downs – voor zowel de kinderen als de ouders, en tegelijkertijd is het een leerproces voor de sociaal werkers die het geheel begeleiden.
Wat is nodig om hereniging mogelijk te maken?
Het proces start met het traceren van de familie van de kinderen in de zorg. Dit is in sommige gevallen al moeilijk, omdat niet altijd duidelijk is waar een ouder of de brede familie zich bevindt. Wanneer de familie gevonden is, volgt een zogenaamde familiebeoordeling: is er een volwassen zorgdrager, wat zijn de capaciteiten en wat de risicofactoren – spelen er zaken die een kind mogelijk kunnen traumatiseren, en welke steun is nodig om hereniging mogelijk te maken. We willen koste wat het kost een tweede (traumatische) verlating voorkomen. Veel van de families waarin de kinderen re-integreren zijn kwetsbaar. Die kunnen niet zo maar hun kinderen weer opnemen. De familie moet ondersteund worden en dat doen we dan ook. Wanneer dit in kaart is gebracht, wordt een plan opgesteld en gestart met het voorbereiden van het kind, de familie en de gemeenschap op de terugkeer in de eigen familie. Dit kan soms wel een jaar duren.
Ondersteuning van kind, familie en gemeenschap
De zorg en middelen die een kind heeft ontvangen opgroeiend in een SOS familie, is vaak niet te vergelijken met de zorg die ze gaan krijgen. Dat gat kan behoorlijk groot zijn. Het is dan ook heel belangrijk om het kind goed voor te bereiden, ze emotioneel te begeleiden; te vragen wat hun angsten en gevoelens zijn, te luisteren. We nemen ze mee in het leven dat ze te wachten staat, brengen bezoekjes aan hun familie. Tegelijkertijd bereiden we de familie voor, de ouders én de eventuele andere kinderen in het gezin. De kinderen moeten elkaar ook accepteren. We bespreken wat voor zorg kinderen nodig hebben, hun rechten en behoeften en bekijken met de ouders waar ze begeleiding en versterking nodig hebben. In principe worden ze onderdeel van het familieversterkende programma.
We bekijken of het kind naar de huidige school kan blijven gaan of dat in verband met afstand een nieuwe school gezocht moet worden, de toegankelijkheid van medische zorg, of er een matras of muskietennet moet aangeschaft, kleding. Daarbij meegenomen dat alle kinderen in de familie eenzelfde behandeling krijgen – niemand wordt voorgetrokken, niemand achtergesteld. Gaat één naar school, dan gaan ze allemaal naar school. Dit betekent dus dat we met re-integratie direct ook meer kinderen gaan steunen. Vervolgens bereiden we de gemeenschap voor, om stigmatisering te voorkomen en lokale organisaties op de hoogte te brengen van hun terugkeer.
Ontdekken van je rol in een nieuwe familiedynamiek
Dan komt het moment van de daadwerkelijke hereniging. En hoe goed iedereen ook is voorbereid: wanneer iets de dagelijkse realiteit wordt, komt het altijd anders en vaak ook harder binnen. Een cultuurschok, vooral voor de kinderen. Zo’n eerste periode is vaak al overweldigend, een kind moet de dagelijkse familiedynamiek en de eigen rol en verantwoordelijkheden daarin ontdekken, en dan heb je opeens ook geen elektriciteit of stromend water meer in je eigen huis. Alles heeft gewenning nodig en sociale verandering kost tijd, de kinderen en families worden daarin zorgvuldig begeleid. Maar kinderen zijn veerkrachtig en zijn in de meeste gevallen vrij snel aan de vernieuwde situatie gewend. We zien dat ze zelfstandiger worden, dat ze groeien en veelal ook de andere kinderen in het gezin daarin meenemen. Uiteindelijk zou terugkeer naar je familie ook geen straf moeten zijn, maar een heugelijk moment voor alle betrokken familieleden.”
Ook de SOS moeder en broertjes en zusjes van het kind dat herenigd wordt, worden begeleid. Voor hen verandert de familiesituatie ook, zij moeten ook loslaten. Maar hun band zal blijven: de SOS familie is hun tweede familie. En altijd beschikbaar. Net als dat SOS aanwezig blijft, ook als het goed gaat.
