Kinderen zijn altijd het grootste slachtoffer van oorlogsgeweld. SOS Kinderdorpen biedt psychosociale steun om hen te helpen trauma’s te verwerken. ‘Leven in onveiligheid is traumatisch’, zegt psychologe Teresa Ngigi.
De gruweldaden die veel kinderen hebben meegemaakt, gaat ieder voorstellingsvermogen te boven”, begint psychologe Teresa Ngigi, expert op het gebied van kindtrauma’s en werkzaam voor SOS Kinderdorpen. Oorlogen zoals die in Oekraïne dwingen miljoenen kinderen en families de grens over, op de vlucht voor oorlogsgeweld. Kinderen die dagelijks leven in een crisissituatie worden beroofd van hun recht op veiligheid, bescherming, voeding, gezondheidszorg, onderwijs en het simpele recht kind te kunnen zijn. Teresa: “Kinderen zijn afhankelijk van hun ouders. Als die bang zijn, dan raakt dat aan het basisvertrouwen. Als kinderen hun ouders kwijtraken in de chaos, wat vaak gebeurt, raken zij in totale verwarring. Een kind dat zich niet veilig voelt, kan niet eten, niet leren, slapen, zich niet hechten. Leven in onveiligheid is traumatisch en heeft grote gevolgen voor de verdere ontwikkeling van kinderen.”
Dreigend gevaar leidt bij volwassenen tot drie overlevingsmechanismen: vechten, vluchten of bevriezen. Kinderen kunnen niet vechten of vluchten, dus wat doen ze? Ze bevriezen. Die reactie zit in het centrale zenuwstelsel. Als het kind in deze staat niet wordt geholpen, kan het een langetermijneffect op hun ontwikkeling veroorzaken
Teresa Ngigi
Bevriezen
Teresa vervolgt: “Dreigend gevaar leidt bij volwassenen tot drie overlevingsmechanismen: vechten, vluchten of bevriezen. Kinderen kunnen niet vechten of vluchten, dus wat doen ze? Ze bevriezen. Die reactie zit in het centrale zenuwstelsel. Als het kind in deze staat niet wordt geholpen, kan het een langetermijneffect op hun ontwikkeling veroorzaken. Als kinderen niet goed worden begeleid, gaan ze hun leven leiden vanuit dat angstgevoel. Ze zien overal gevaar, hebben altijd het gevoel dat ze zichzelf moeten verdedigen. Dit uit zich bijvoorbeeld in agressief of juist apathisch gedrag. Ze keren in zichzelf en herbeleven die onveilige situatie steeds weer. In de overlevingsstand ben je niet bezig met huiswerk, vrienden, of met de mooie jurk die je net hebt gekregen. Deze kinderen ontwikkelen zich niet meer, wat leidt tot onder andere leerproblemen, hechtingsproblemen, onzekerheid, angst, flashbacks en bedplassen.”
Kindvriendelijke ruimtes
Psychosociale steun aan kinderen, jongeren en families staat in alle programma’s van SOS Kinderdorpen hoog op de agenda. Ook bij de noodhulpprogramma’s richt de organisatie zich op de zorg en bescherming van kinderen, meestal in samenwerking met andere (lokale) organisaties. In tijdelijke zorgcentra en kindvriendelijke ruimtes wordt volledige zorg geboden aan onbegeleide en van hun familie gescheiden kinderen. Hier kunnen kinderen spelen, leren en deelnemen aan leuke activiteiten. Daarnaast zet SOS Kinderdorpen zich in om kinderen die van hun familie gescheiden zijn geraakt, weer met hun biologische familie te herenigen. De kinderen hebben met hun ouders toegang tot specialistische steun, zoals psychologen en sociaal werkers. Zij helpen hen om hun trauma’s te boven te komen.
Psychosociale steun
In deze noodprogramma’s van SOS Kinderdorpen ondersteunt Teresa getraumatiseerde kinderen en hun begeleiders. De laatste jaren concentreert ze zich daarbij vooral op vluchtelingkinderen uit door oorlog getroffen gebieden. “Ieder getraumatiseerd kind heeft behoefte aan voorspelbaarheid en stabiliteit in een eigen, liefdevol thuis”, vertelt Teresa. “Eén van de eerste dingen waar ik me mee bezighoud, is dan ook de transitie van tijdelijke opvangcentra naar een stabiele familieomgeving. Maar daarmee ben je er niet; psychosociale steun is cruciaal om kinderen te helpen hun trauma’s te verwerken. Het is voor een kind heel belangrijk om ruimte te krijgen zichzelf te uiten, op wat voor manier dan ook. We stimuleren die zelfexpressie door met hen te tekenen, schilderen, zingen en dansen. Alles wat hen helpt hun gevoelens naar boven te brengen. Op die manier zien we waar de pijn zit en kunnen we kinderen gericht verder helpen.”
Hulp in en om Oekraïne
SOS Kinderdorpen is op dit moment aanwezig in Oekraïne en in omringende landen. Samen met partnerorganisaties zorgen de medewerkers van SOS Kinderdorpen ervoor dat zoveel mogelijk kinderen uit residentiële instellingen en eigen pleeggezinnen worden geëvacueerd uit gevaarlijke gebieden. Zij worden opgevangen in kinderdorpen in naburige landen, waar kinderen psychosociale hulp krijgen en zich weer veilig kunnen voelen. SOS Kinderdorpen Oekraïne en het Oekraïense Child Rights Network hebben een hotline-service opgezet voor het geven van psychosociale ondersteuning op afstand aan pleeggezinnen en maatschappelijk werkers. Teresa: “Het is absoluut belangrijk om psychosociale steun te verlenen aan ouders én ook aan onze eigen medewerkers. Ook zij zijn getraumatiseerd, moeten hun verhaal kwijt en moeten zich weer veilig gaan voelen. Dagelijks hebben mijn collega’s en ik contact met elkaar en met de psychologen van partnerorganisaties om met elkaar af te stemmen hoe en waar onze hulp het meest nodig is. Ik hoop met heel mijn hart dat al die kinderen die nu op de vlucht zijn of in tijdelijke noodopvang zitten, heel snel weer in een vertrouwde, veilige familieomgeving mogen vertoeven. Tot die tijd doen we er alles aan zoveel mogelijk kinderen weer een gevoel van veiligheid te geven en hen zo goed mogelijk te begeleiden.”
Meer lezen?
Dit artikel verscheen in de Trouw bijlage op 6 mei 2022. In de bijlage lees je onder andere over waarom SOS Kinderdorpen de SOS familiehuizen steeds vaker verplaatst naar de lokale gemeenschap, hoe Cynthia in Ghana met onze hulp haar master in accountancy en financiën behaalde en nu andere meisjes wil inspireren en wat de familieversterkende programma’s in Ghana precies inhouden.
