Niemand vlucht uit vrije wil. Toch zijn er wereldwijd zo’n 120 miljoen mensen op de vlucht, waaronder veel kinderen (2024). Zij leggen gevaarlijke wegen af op zoek naar veiligheid, soms te voet, per boot of onder begeleiding van mensensmokkelaars. Als ze de tocht al overleven, worden ze vaak niet van harte ontvangen in het land waar ze aankomen. Wie zijn deze mensen, waarom leggen ze deze risicovolle reis af en wat zijn de gevolgen?
Aan de hand van veel gestelde vragen en de meest recente cijfers en feiten geeft deze pagina een helder overzicht over vluchtelingen.
Wanneer is iemand een vluchteling? – termen op een rij
Vluchtelingen, asielzoekers, statushouders – de woorden vliegen je om de oren in het nieuws. Maar wat zijn de verschillen? Wanneer is iemand een vluchteling en wat houdt het in om asiel aan te vragen? En wat als dat asiel geaccepteerd wordt, of juist afgewezen? Hier vind je uitleg over deze drie belangrijke termen.
Wie zijn vluchtelingen?
Een vluchteling is iemand die zijn of haar land moet verlaten omdat het daar te gevaarlijk is om te blijven. Dit kan komen door oorlog, geweld of omdat ze worden vervolgd vanwege bijvoorbeeld hun etniciteit, geloof, seksuele oriëntatie of politieke mening.
Elk mens heeft het recht om te vluchten. Zeker als hun rechten in hun eigen land geschonden worden. Dat is onder andere vastgelegd in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. In simpele taal staat daarin het volgende:
Artikel 3: Je hebt recht op leven, vrijheid en veiligheid.
Artikel 13: Je mag je vrij verplaatsen in je eigen land. Je mag ieder land (ook je eigen) verlaten.
Artikel 14: Als je mensenrechten bedreigd worden, mag je in een ander land asiel aanvragen.
Mensen op de vlucht hebben bovendien het recht op bescherming in een ander land. Dit betekent dat ze niet teruggestuurd mogen worden naar een plek waar ze in gevaar zijn. Ze hebben ook recht op basisvoorzieningen zoals onderwijs en gezondheidszorg in het land waar ze bescherming zoeken.
Wat is het verschil tussen een vluchteling en een asielzoeker?
Voordat iemand officieel ‘vluchteling’ genoemd wordt, wordt onderzocht of het ook daadwerkelijk te gevaarlijk is voor de persoon om terug te keren naar zijn of haar land van herkomst. Dat gebeurt in de asielprocedure. Een asielzoeker is iemand die de bescherming van een ander land inroept, maar nog geen verblijfsvergunning heeft gekregen. Niet iedere asielzoeker is dus een vluchteling. Het land waar de persoon asiel aangevraagd onderzoekt of de asielzoeker inderdaad bescherming nodig heeft. Dat gebeurt op basis van het VN Vluchtelingenverdrag, door de IND, de Immigratie- en Naturalisatiedienst. Zij stellen vast of een asielzoeker door Nederland wordt erkend als vluchteling.
Van vluchteling naar statushouder
Als de gevluchte persoon officieel toestemming heeft gekregen om in het nieuwe land te blijven, wordt hij of zij een ‘statushouder’ genoemd. Als statushouder krijg je een verblijfsvergunning en mag je wonen, studeren en werken in het nieuwe land.
Waarom vluchten mensen?
Mensen vluchten niet altijd om dezelfde redenen. Waarom iemand vlucht is afhankelijk van de persoonlijke situatie en de situatie van het land. We zetten een aantal redenen op een rij.
Conventievluchtelingen
Dit zijn mensen die vluchten omdat zij vervolgd kunnen worden in hun eigen land. Ze ervaren bijvoorbeeld zware discriminatie of kunnen zelfs gevangen worden gezet. Ze kunnen worden vervolgd vanwege hun:
- Etniciteit
- Godsdienst
- Nationaliteit
- Politieke mening
- Seksuele oriëntatie en genderidentiteit
- Het behoren tot een bepaalde sociale groep
Oorlogsvluchtelingen
Oorlogsvluchtelingen vallen ook onder conventievluchtelingen. Het zijn mensen die hun land verlaten vanwege oorlog, geweld of gewapend conflict. Ze zoeken bescherming omdat hun leven en veiligheid in gevaar is in hun land van herkomst.
Binnenlandse vluchtelingen
Sommige mensen kunnen niet naar een ander land vluchten maar moeten wel weg van hun thuis. Zij vluchten naar andere plekken binnen hun thuisland, in de hoop daar veiligheid te vinden. In Oekraïne zijn er veel vluchtelingen die naar andere gebieden in Oekraïne vluchten. In juni 2024 begeleide SOS Kinderdorpen 112 kinderen en families naar veiligere gebieden in het westen van het land. Lees meer over deze ingrijpende evacuatie.
Ook voor de mensen in Gaza is het verschrikkelijk moeilijk hun land te ontvluchten. Toch moeten zij zich steeds gedwongen verplaatsten om te vluchten van het geweld. Lees meer over de situatie in Gaza.
Klimaatvluchtelingen
Een steeds groter wordende groep mensen vluchten voor de gevolgen van klimaatverandering. Klimaatverandering heeft grote gevolgen in veel gebieden in de wereld. Zo veroorzaakt het bijvoorbeeld extreme droogte, bosbranden of juist overstromingen. Daardoor kan het zijn dat oogsten mislukken en er hongersnood komt. Veel gebieden in de wereld zijn door klimaatverandering onleefbaar geworden en de voorspelling is dat dit alleen maar erger gaat worden. Als er in de toekomst niets verandert in de internationale klimaataanpak, verwacht de Wereldbank in 2050 maar liefst 216 miljoen klimaatvluchtelingen (2021).
Het wrange is dat de grootste vervuilers vaak grootmachten zijn die nog veilig zitten, terwijl de mensen die momenteel het meest lijden onder klimaatverandering juist uit landen komen die relatief weinig uitstoot veroorzaken. Gebieden in Afrika, Zuid Amerika en Azië vangen de grootste klappen.
Raho en haar 10 kinderen ervaren de gevolgen van klimaatverandering
In de Somalische regio van Ethiopië vormen droogte en de impact van COVID-19 een dodelijke combinatie. De 41-jarige Raho was vijf jaar geleden een rijke herder. De daaropvolgende vijf jaren aan droogte vaagden haar hele levensonderhoud weg. Raho’s 70 kamelen en 300 geiten stierven. Alleen een ezel met haar twee jongen overleefden. Raho vluchtte weg van de droogte en liep honderden kilometers in de brandende hitte.
“Mijn tien kinderen, zeven jongens en drie meisjes, waren tijdens onze tocht dagenlang uitgehongerd. Ik dacht dat ze zouden sterven.’’
Raho
Ze stopten bij het vluchtelingenkamp Favburo Adadle, ongeveer 25 kilometer van de stad Gode in het oosten van Ethiopië, in de hoop hulp te krijgen.
Amino vluchtte en raakte ondervoed
Toen de 15-jarige Amino uit Somalië geen eten meer had door de droogte, ontvluchtte ze haar dorp met haar twee jonge kinderen. In twee dagen liepen ze 95 kilometer naar Mogadishu, de hoofdstad van Somalië. Hier vestigden ze zich in het overbevolkte vluchtelingenkamp Kahda, waar ze de afgelopen drie maanden woonden.
“Mijn man droeg ons oudste kind en enkele van onze bezittingen, en ik onze jongste”, zegt Amino. “Na elk uur moesten we uitrusten in de schaduw van een boom en aten we het kleine beetje eten dat we bij ons hadden voor de reis. Onderweg zagen we dode dieren, families met zieke kinderen en gezichten van mensen bedekt met stof en verdriet.’’
Amino (15 jaar)
Economische vluchtelingen
Deze mensen vluchten om economische redenen, bijvoorbeeld omdat er in hun land niet of nauwelijks werk is en ze zichzelf en hun familie niet kunnen onderhouden. De gevaren zitten voor hen in armoede en slechte leefomstandigheden. Toch worden zij vaak niet erkent als vluchtelingen volgens internationale wetten.
Feiten en cijfers over vluchtelingen
We zetten de belangrijkste getallen van de Europese Commissie (2024) voor je op een rij:
- Er zijn zo’n 120 miljoen vluchtelingen ter wereld.
- 43.4 miljoen mensen hebben dringend internationale hulp nodig.
- 63.3 miljoen mensen zijn binnen hun eigen land gevlucht.
- 2/3 van de vluchtelingen leeft onder de armoedegrens.
- 75% van de vluchtelingen worden opgevangen in landen met een laag tot middelinkomen. Dat is dus niet in West Europa.
- De top drie landen waar de meeste vluchtelingen worden opgevangen zijn Irak (3.4 miljoen), Turkije (3.4 miljoen) en Duitsland (2.5 miljoen).
- 6.1 gevluchte mensen zijn in 2023 weer teruggekeerd naar hun land of gebied van herkomst.
Vluchtelingen in Nederland
De vraag over hoeveel vluchtelingen in Nederland terecht komen is niet eenvoudig te beantwoorden. Wie je meetelt hangt namelijk af van de definitie. Toch zijn er wel cijfers over bekend. Volgens Vluchtelingenwerk Nederland waren er in Nederland in 2023:
- 38.377 mensen die asiel aanvroegen.
- 14.490 mensen die een verblijfsvergunning kregen.
- 10.125 mensen die arriveerde in het kader van gezinshereniging.
Een derde van de asielaanvragen is van Syriërs, daarna zijn de grootste groepen Turken en Eritreeërs.
Wat zijn de gevolgen?
In de eerste plaats zijn er grote gevolgen voor vluchtelingen zelf. Door de gevaarlijke wegen die zij moeten afleggen lopen ze trauma’s op. Dat staat nog los van de mentale en fysieke klachten die mensen oplopen door de redenen waarvoor ze moeten vluchten, zoals oorlog of vervolging.
SOS Kinderdorpen biedt psychologische hulp en (familie)therapie als onderdeel van noodhulp. Dat doen we onder andere in Oekraïne en Gaza.
Zomerkamp in Oekraïne – een veilige wereld tussen het geweld
Op het door SOS Kinderdorpen gefinancierde zomerkamp krijgen kinderen hulp om met hun traumatische oorlogservaringen om te gaan. Begin juni 2024 arriveerden in totaal al 101 kinderen en jongeren op dit kinderzomerkamp. Het kamp duurt bijna een maand en vindt plaats in de regio Ivano-Frankivsk. De kinderen maken er ook vrienden, gaan naar het zwembad en de natuur in. Hier kunnen kinderen weer gewoon even kind zijn.
“Het is alsof we op een andere planeet zijn. Het is hier zo rustig. Er zijn geen luchtalarmen en je kunt gewoon rondlopen. En het eten is ook heel lekker!”
Sashko (10 jaar)
De 3-jarige Mariam krijgt hulp in Gaza
Het effect van de oorlog in Gaza is verwoestend. Veel kinderen verliezen hun ouders en zijn aan hun lot overgelaten. Ook de 3-jarige Mariam, die bij een van de grensposten gevonden werd en naar SOS kinderdorpen is gebracht.
“Het werd snel duidelijk dat ze lijdt aan een ernstig trauma als gevolg van wat ze heeft meegemaakt. De SOS moeder en kinderen waarmee ze samenwoont, waren goed voorbereid op haar komst. Met speelgoed probeerden ze haar op haar gemak te stellen. We bieden psychologische hulp, geheel aangepast op haar behoeften. We merken dat ze zich nu veiliger voelt en beter in staat is om te gaan met de vreselijke herinneringen van wat haar is overkomen.”
Psycholoog SOS Kinderdorpen Rafah
Ondanks de angsten die het meisje duidelijk met zich meedraagt, zocht ze na enkele dagen contact met haar SOS moeder en de andere kinderen. Het speelgoed dat ze kreeg, deelde ze met anderen en ze durfde voorzichtig naar buiten te gaan om te spelen. Toch zal Mariam hoogstwaarschijnlijk altijd sporen met zich mee blijven dragen van het geweld. Lees meer over de opvang van kinderen in Gaza.
Opvangcrises
Bij aankomst in een veilig land eindigen de problemen voor mensen vaak niet. Veel landen hebben geen goede infrastructuur om vluchtelingen op te vangen. Het is niet ongebruikelijk dat ze heel lang moeten wachten op hun asielprocedure en kans hebben om na lange tijd alsnog weggestuurd te worden. In de tussentijd mogen ze niet werken of studeren en zitten ze opgehoopt in overvolle asielzoekerscentra of zelfs tentenkampen, afhankelijk van het land. Soms zijn dit mensonterende situaties waarin mensen geen kant op kunnen, terwijl ze juist niets liever willen dan een nieuw opbouwen.
Hoe kan ik vluchtelingen helpen?
Vluchtelingen van al hun leed ontnemen zit er helaas niet in. Toch zijn er genoeg manier om te helpen.Zo kan je op een politieke partij stemmen die aandacht heeft voor een humane asielprocedure. Er zijn ook directere manieren van helpen zoals buddy worden van een vluchteling of statushouder, om samen de nieuwe taal te leren of praktische zaken te organiseren. Er zijn verschillende instanties waar je je bij kan aansluiten om gelinkt te worden als buddy, deze verschillen per woonplaats.
Vluchtelingen bijstaan als onderdeel van noodhulp ligt in het werk van SOS Kinderdorpen. Door te doneren komt jouw geld terecht bij de mensen die dat het hardst nodig hebben.
Een wereld waarin mensen niet hoeven te vluchten is een wereld waarvoor we strijden. Maar zo lang dit nog wel gebeurt, kunnen we mensen bijstaan die dit noodgedwongen ondergaan.
